อธิบายไวยากรณ์

สรุปไวยากรณ์จากบทที่ 1

คำศัพท์เปลี่ยนรูป

คำศัพท์ภาษาละตินเปลี่ยนรูปตามหน้าที่ของมันในประโยคหรือตามความสัมพันธ์ของมันกับคำศัพท์อื่น ๆ ในประโยค ตัวอย่างจากในบทอ่านเช่น

• Italia มีความหมายว่า “อิตาลี” เมื่อใช้ในความหมายว่า “ในอิตาลี” จะเปลี่ยนเป็น in Italiā
• magnus เป็นคำคุณศัพท์ที่มีความหมายว่า “ใหญ่” เมื่อใช้ขยายคำว่า fluvius (“แม่น้ำ”) จะอยู่ในรูปเดิมคือ fluvius magnus (“แม่น้ำใหญ่”) แต่เมื่อใช้ขยายคำว่า oppidum (“เมือง”) จะเปลี่ยนเป็น oppidum magnum (“เมืองใหญ่”)

บางภาษาเช่นภาษาไทยหรือภาษาจีนไม่มีการเปลี่ยนรูปเช่นนี้ คำศัพท์จะคงรูปเดิมและออกเสียงดังเดิมไม่ว่าจะมีหน้าที่ใดหรือความสัมพันธ์เช่นใดกับคำศัพท์อื่น ๆ ในประโยค ขณะเดียวกันบางภาษาเช่นภาษาอังกฤษมีการเปลี่ยนรูปบ้างแต่ไม่มากเท่าภาษาละติน เช่น river (“แม่น้ำ”) เปลี่ยนเป็น rivers เมื่อกล่าวถึงแม่น้ำมากกว่าหนึ่งสาย หรือ he (สรรพนาม “เขา”) เปลี่ยนเป็น his เมื่อใช้ในความหมายว่า “ของเขา”

ในภาษาละตินคำนาม คำกริยา คำวิเศษณ์ จะเปลี่ยนรูปเสมอ ในบทนี้เราจะพูดถึงการเปลี่ยนรูปแค่เบื้องต้นเท่านั้น ภาษาละตินมีการเปลี่ยนรูปมากมายและผู้เรียนจะค่อย ๆ เรียนการเปลี่ยนรูปต่าง ๆ ในบทเรียนต่อจากนี้

เพศของคำนาม

คำนามในภาษาละตินจัดเป็นสามเพศ: เพศชาย เพศหญิง และเพศกลาง เพศของคำนามมักจะเป็นไปตามเพศทางชีววิทยาของสิ่งที่คำนามชี้ เช่น vir แปลว่า “ผู้ชาย” เป็นคำนามเพศชาย puella แปลว่า “เด็กหญิง” เป็นคำนามเพศหญิง อย่างไรก็ดีสิ่งที่ไม่มีเพศก็ถูกจัดเป็นเพศต่าง ๆ ด้วย เช่น fluvius “แม่น้ำ” เป็นคำนามเพศชาย īnsula “เกาะ” เป็นคำนามเพศหญิง oppidum “เมือง” เป็นคำนามเพศกลาง

ผู้เรียนควรจำเพศของคำนามเมื่อจำคำศัพท์ด้วย เพราะว่าการเปลี่ยนรูปของคำนามต่างกันตามเพศ อีกทั้งการเปลี่ยนรูปของคำคุณศัพท์ก็เปลี่ยนไปตามเพศของคำนามที่มันขยายด้วยเช่นกัน

พจน์ของคำนาม

คำนามในภาษาละตินเปลี่ยนรูปตามพจน์ กล่าวคือจำนวนที่คำนามนั้นชี้ในประโยคคล้ายกับภาษาอังกฤษ (เทียบ river/rivers, island/islands, town/towns)

คำนามเพศชายที่ลงท้ายด้วย -us ที่เราพบในบทนี้เปลี่ยนรูปดังต่อไปนี้

• fluvius – (singulāris – เอกพจน์)
• fluviī – (plūrāris – พหูพจน์)

คำนามเพศหญิงที่ลงท้ายด้วย -a ที่เราพบในบทนี้เปลี่ยนรูปดังต่อไปนี้

• īnsula – (singulāris – เอกพจน์)
• īnsulae – (plūrāris – พหูพจน์)

คำนามเพศกลางที่ลงท้ายด้วย -um ที่เราพบในบทนี้เปลี่ยนรูปดังต่อไปนี้

• oppidum – (singulāris – เอกพจน์)
• oppida – (plūrāris – พหูพจน์)

การเปลี่ยนรูปของคำคุณศัพท์

คำคุณศัพท์ในภาษาละตินเปลี่ยนรูปตามคำนามที่มันขยาย โดยขึ้นอยู่กับเพศและพจน์ของคำนานนั้นด้วย หมายความว่าคำคุณศัพท์คำเดียวกันจะมีรูปต่างกันเมื่อมันขยายคำนามเพศชายเอกพจน์กับคำนามเพศกลางพหูพจน์ เป็นต้น

คำคุณศัพท์ที่เราพบในบทนี้เปลี่ยนรูปดังต่อไปนี้

เมื่อขยายคำนามเพศชาย (ยก fluvius เป็นตัวอย่าง)

• fluvius magnus – singulāris
• fluviī magnī – plūrāris

เมื่อขยายคำนามเพศหญิง (ยก īnsula เป็นตัวอย่าง)

• īnsula magna – singulāris
• īnsulae magnae – plūrāris

เมื่อขยายคำนามเพศกลาง (ยก oppidum เป็นตัวอย่าง)

• oppidum magnum – singulāris
• oppida magna – plūrālis

จากในบทอ่านเราจะสังเกตได้ด้วยว่าคำคุณศัพท์สามารถปรากฏได้ทั้งหน้าและหลังคำนามที่มันขยาย ต่างจากภาษาไทย (ที่คำคุณศัพท์จะปรากฏหลังคำนามที่มันขยายเสมอ: “เมืองใหญ่”) และภาษาอังกฤษ (ที่คำคุณศัพท์จะปรากฏหน้าคำนามที่มันขยายเสมอ: “large town”)

ลำดับคำ

คำในประโยคในภาษาไทยและภาษาอังกฤษมักจะเรียงลำดับ “ประธาน-กริยา-กรรม” เรารู้หน้าที่ของคำในประโยคในภาษาไทยและภาษาอังกฤษจากตำแหน่งของแต่ละคำเมื่อเทียบกับคำอื่น ๆ ในประโยค ขณะเดียวกันในภาษาละตินลำดับของคำไม่ตายตัวเหมือนภาษาไทยหรือภาษาอังกฤษ เพราะว่าคำในประโยคเปลี่ยนรูปตามหน้าที่หรือความสัมพันธ์ต่อคำอื่น ๆ ในประโยค ดังนั้นคำในภาษาละตินจึงไม่จำเป็นต้องมีลำดับตายตัว ตัวอย่างประโยคต่อไปนี้ในภาษาละตินทั้งหมดมีความหมายว่า “สปาร์ตาอยู่ในกรีซ”

• Sparta est in Graeciā.
• Sparta in Graeciā est.
• Est in Graeciā Sparta.
• Est Sparta in Graeciā.
• In Graeciā Sparta est.
• In Graeciā est Sparta.

กริยาเปลี่ยนรูปตามพจน์

กริยาในภาษาละตินเปลี่ยนรูปตามพจน์ ตัวอย่างจากในบทนี้คือ

• Italia in Europā est.
• Italia et Graecia in Europā sunt. การเปลี่ยนรูปนี้คล้ายกับภาษาอังกฤษที่กริยาทั่วไปเติม -s ในบุรุษที่สามเอกพจน์ หรือกริยา to be ที่เปลี่ยนรูปต่าง ๆ กันตามบุรุษและพจน์ กริยาในภาษาละตินเปลี่ยนรูปสำหรับทุกบุรุษและพจน์ อย่างไรก็ดีในบทนี้เราเจอแค่กริยา est/sunt ในบุรุษที่สามเท่านั้น

คำศัพท์ใหม่

fluvius

แม่น้ำ

īnsula

เกาะ

oppidum

เมือง

ōceanus

มหาสมุทร

imperium

จักรวรรดิ

prōvincia

มณฑล

numerus

จำนวน, ตัวเลข

littera

ตัวอักษร

vocābulum

คำศัพท์

capitulum

บท (ในหนังสือ)

syllaba

พยางค์

exemplum

ตัวอย่าง

pēnsum

แบบฝึกหัด (?)

magnus

ใหญ่

parvus

เล็ก

Graecus

ของกรีซ

Rōmānus

ของโรม

Latīnus

ของภาษาละติน

multī

มาก, เยอะ

paucī

น้อย

ūnus

หนึ่ง

duo

สอง

trēs

สาม

sex

หก

mīlle

พัน (จำนวน)

prīmus

ที่หนึ่ง

secundus

ที่สอง

tertius

ที่สาม

est

เป็น/อยู่/คือ ในบุรุษที่สาม เอกพจน์ กาลปัจจุบัน มาลาบอกเล่า copula verb เทียบได้กับ (EN) to be

sunt

เป็น/อยู่/คือ ในบุรุษที่สาม พหูพจน์ กาลปัจจุบัน มาลาบอกเล่า copula verb เทียบได้กับ (EN) to be

in

ใน, ที่, บน

et

และ

sed

แต่ว่า

nōn

ไม่

quoque

ก็…เช่นกัน

-ne?

หรือ? เติมท้ายคำในประโยคบอกเล่า เปลี่ยนเป็นประโยคคำถาม

ubi?

ที่ไหน?

num?

หรือ? ทำประโยคบอกเล่าให้เป็นประโยคคำถาม

quid?

อะไร?

grammatica

ไวยากรณ์

singulāris

เอกพจน์

plūrālis

พหูพจน์